ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ! ਹਿੰਦੂਤਵ ਬਨਾਮ ਕੌਂਗਰਸ: ਮਾਈ ਧੂਈ? ਮਾਈ ਘੜੀਸੀ? ਜਾਂ ਇਸ ਹਮਾਮ ਵਿੱਚ........ -ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ

1 ਨਵੰਬਰ 2013 ਨੂੰ ਕਈ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ 'ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਾਰਚ' ਕੱਢ ਕੇ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਵੰਬਰ 1984 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਸਬੰਧੀ ਇਨਸਾਫ਼ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ-ਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵਿੱਚ ਜਿਊਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲੈਣ ਦਾ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਜਲੰਧਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਆਦਿ ਲਾਏ ਗਏ। ਇੱਕ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ''ਹਿੰਦੂਤਵ ਦਾ ਮਹਾਂਤਾਂਡਵ ਸੀ''। ਇਸ ਉੱਤੇ ਹਿੰਦੁਤਵੀਆਂ ਨੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਬੋਰਡ ਉਖਾੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਗੱਲ ਪਹੁੰਚੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਮੁੱਖ ਆਗੂਆਂ ਹਰਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਅਤੇ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਇਹ ਫ਼ਿਕਰਾ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂਹ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਇਸ ਫ਼ਿਕਰੇ ਉੱਤੇ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਜਾ ਕੇ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਫੇਰ ਦਿੱਤੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਉੱਤੇ ਕੁਝ ਅਹਿਮ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਿਨ ਲਈ ਰਾਖਵੇਂ ਰੱਖ ਕੇ ਹਿੰਦੂਤਵੀਆਂ ਦੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਉੱਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨੀ ਅੱਜ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।
ਹਿੰਦੂਤਵੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਤਰਾਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਹੇਠੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਤਾਂ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੇ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਤਵ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤੱਥ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਹਿੰਦੂਤਵੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਆਉਣ ਨਾਲ ਕੇਵਲ ਹਿੰਦੂਤਵੀਆਂ ਦੀ ਹੀ ਪੋਲ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ ਜੋ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬੱਚਾ-ਬੱਚਾ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਅਡਵਾਨੀ ਦਾ ਆਪਣੀ ਸ੍ਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਕਿ ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਹੱਲਾ ਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਵਾਇਆ, ਸੰਘ ਪ੍ਰਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਖ਼ਾਸ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ਹਿਰ ਉਗਲਨਾ (ਈੜਾ ਈੜੀ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹੇਗੇਂ, ਸਿਗਰਟ ਬੀੜੀ ਪੀਏਂਗੇ ਸ਼ਾਨ ਸੇ ਜੀਏਂਗੇ, ਕੰਘਾ ਕੱਛ ਕੜਾ ਕਿਰਪਾਨ ਇਹ ਭੇਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ), ਬਿਨਾਂ ਝਿਜਕ ਸਰ੍ਹੇਆਮ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇ-ਅਦਬੀ ਕਰਨਾ ਆਦਿ ਸੂਚੀ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਐਸੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਨਿਰੋਲ ਗ਼ੈਰ-ਸਿੱਖ ਸੋਮਿਆਂ ਉੱਤੇ ਮੁਕੰਮਲ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ।
8 ਨਵੰਬਰ 1984 ਨੂੰ ਨਾਨਾ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਨੇ ਆਪਣਾ ਲਿਖਿਆ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਆਸੀ ਹਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟ੍ਰੀਆ ਸਵਯੰਸੇਵਕ ਸੰਘ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕੱਟੜ ਰਾਸ਼ਟ੍ਰਵਾਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹਮਦਰਦ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਭਲੇ ਹਿਤ ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਕਾਰਣ ਵੀ ਹਿੰਦੂਤਵੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਕਤਲੇਆਮ ਅਜੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ (ਬਹੁਤੇ ਕਤਲ 5 ਤੋਂ 10 ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਹੀ ਹੋਏ ਸਨ) ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੇ ਉਪਾਅ ਵੀ ਸੁਝਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬਹਾਦਰ ਔਰਤ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੀ 'ਏਕਤ ਅਖੰਡਤਾ ਲਈ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ' ਕੀਤੀ। ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਾਰੂ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਤੇ ਉਹ ਨਾ-ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਉੱਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਬਾਕੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦਾ ਹੈ।
ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਤਲ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਮਨੁੱਖੀ ਭਰੋਸੇ ਦਾ ਕਤਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ ਕਰਫ਼ਿਊ ਵਿੱਚ ਢਿੱਲ ਦੇ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਸਰ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਫਸਾਏ ਗਏ 10,000 ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ, ਬਿਰਧਾਂ ਬੀਬੀਆਂ, ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ, ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਰਾਗੀਆਂ ਬਾਰੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ; ਨਾ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਚਿਤਾਵਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਤੋਪਾਂ, ਟੈਕਾਂ ਦਾਗ ਕੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਭੰਡੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਝੂਠਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਢਾਹੇ। ਇਹ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖ ਹੀ ਸਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਾਤਲਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ। ਸਬੂਤ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦਾ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ-ਨਾ ਹੀ ਨਾਮ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਖਦਾ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬੀਬੀ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨੇ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ 13 ਸਿੱਖ ਮਾਰ ਕੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਗੁਪਤ ਪੁਲਿਸ ਵੀ ਕਤਲ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਵੱਡੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੀ ਰਹੀ।
ਉਹ ਕੌਂਗਰਸ ਦੀ ਮੰਦ-ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਘੜੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪਲੀਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਇਸ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਸਮਿਲਤ ਇਹ ਕੁਢੱਬਾ ਸੰਕਲਪ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਬੇ-ਅਦਬੀ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਉੱਥੇ ਹਥਿਆਰ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਰਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਮਲੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਾਇਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰੇ ਹਿੰਦ ਨੇ ਘੜਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਨਸੋਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਮੱਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਸੁੱਟੀ ਸੋਮਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਬੁੱਤ ਦੇ ਸੋਮਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਅਸਥਾਪਨ ਨੂੰ ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨੇ ਪਲੀਤ ਕਰਮ ਸਮਝ ਕੇ ਹਮਲਾ ਉਸ ਬੁੱਤ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਲੱਖ ਲਾਹਣਤ ਉਹਨਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਉੱਤੇ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਜਬ ਵਜ੍ਹਾ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲੈਣ। ਸਿਰ ਦੇ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਪਲੀਤ-ਕਰਤਾ ਹਨ ਅਤੇ ਕਤਲੇਆਮ, ਲੁੱਟ-ਮਾਰ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਲਹੂ ਨਾਲ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਚੱਪੇ-ਚੱਪੇ ਨੂੰ ਸਿੰਜਣ ਵਾਲੀ ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸੋਚ ਚਲਾਕੀ-ਮੱਕਾਰੀ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਰੱਖ ਦੀ ਹੈ।
ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਹੋਈ ਮਾਰਕਾਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ¸ ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਮੁਲਕ ਸੁੰਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੁੰਨ ਹੋਏ ਮੁਲਕ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਾਕਾ ਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਨਾ ਕਦੇ ਕੋਈ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਨੂੰ, ਨਾ ਕਤਲ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਸਕੀ ਸੀ। ਪਰ ਹਿੰਦੂ ਮੀਡੀਏ ਰਾਹੀਂ ਝੂਠਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨਿਰੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਕਤਲ ਸਿੱਖ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਕੇ ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਅਬਦਾਲੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰ ਕੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ। ਜਿੰਨੇ ਕੁ ਸਿੱਖ ਅਫ਼ਗਾਨ ਸਮਰਾਜ ਅਤੇ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ  ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਸਨ ਓਨੇਂ ਕੁ ਤਾਂ ਇੰਦਰਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਲਫ਼ਜ਼ 'ਘੱਲੂਘਾਰਾ' ਛੋਟਾ ਪੈਂਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।
ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਘਿਨਾਉਣੇ ਜ਼ੁਰਮ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਕੀਤੇ ਸਨ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਆਖਦੇ ਰਹੇ। ਸੰਤ ਦੇ ਨਾਂਅ ਉੱਤੇ ਲਾਈ ਜਗਤ ਨਾਰਾਇਣ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਦੇ ਵੀ ਸੰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਦੂਸਰਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਿਆ, ਸਾਬਤ ਹੋਣਾਂ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਪ੍ਰਚਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਸੱਚ ਮੰਨਣਾ ਹਿੰਦੂਤਵੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਪੱਕੀ ਪਛਾਣ ਹੈ।
ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਲਾ ਪਾੜਾ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਗਿਆਨੀ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਅਫ਼ਸੋਸ ਨਹੀਂ। ਬੁੱਧੀ ਜੀਵੀਆਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਦੇ ਨਾ ਹੋਏ ਵਿਰੋਧ ਨੇ ਬਲਦੀ ਉੱਤੇ ਤੇਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਸਿੱਖ ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਬਘਿਆੜ ਨੇ ਲੇਲੇ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਪੀਣ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜੂਠਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹਨ।
ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਦਾ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਣਾਂ ਸਦਕਾ ਸਿੱਖ ਇੱਕਦਮ ਆਪ-ਮੁਹਾਰੇ ਭੜਕੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਜਲਣ ਵਾਲਾ ਪਾਊਡਰ, ਸਰੀਏ, ਟਾਇਰ, ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਪਤੇ, ਵੋਟਰ ਲਿਸਟਾਂ ਆਦਿ ਵੀ ²ਸ਼ਾਇਦ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਭੜਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਕਮੱਤ ਹੋ ਕੇ ਗੈਬੋਂ ਧੂਅ ਲਿਆਂਦੇ। ਉਸ ਦਾ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਔਕਾਤ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਵਰਗੀ 'ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ, ਸੰਗਠਿਤ, ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੀ ਕੌਮ 'ਤੋਂ ਉਹ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖਦਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਨਗੇ। ਪਟੇਲ ਵੀ ਵਿਧਾਨ-ਘਾੜਨੀ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਸਿੱਖ ਏਨਂੇ ਤਕੜੇ ਹੌਂਸਲੇ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਉੱਦਮੀ, ਬਹਾਦਰ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਮੰਤਕ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੇ ਨਹਿਰੂ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।
ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਸੀਹ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ ਦੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਿਆ ਸੀ। ਬਿਨ ਕਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਸਾਜਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦਾ ਕਿ ਜੇ ਇਹ ਵਸੀਹ ਭਾਈਚਾਰਾ ਏਨੀਂ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਕਿਉਂ ਜ਼ੁਲਮ ਸਹਿਣ ਵਾਸਤੇ ਧੌਣ ਨਿਵਾ ਕੇ ਡਟਿਆ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਨਾ ਪ੍ਰੇਰ ਸਕਿਆ। ਜੇ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਨੇ ਇਹੀ ਕੰਮ ਚੰਦ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਲੋਧੀ, ਮੁਗ਼ਲ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪੈਰ ਹੀ ਨਾ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਜੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜੇ-ਮਹਾਰਾਜੇ ਖੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ...। ਨਿਗੂਣੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਔਕਾਤਾਂ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਗਲਮੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿਰ ਨੀਵਾਂ ਕਰ ਕੇ ਵੇਖਣਗੇ? ਕਦੇ ਵੇਖਣਗੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਸੇ ਬੌਣੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੇ ਕਿਸ ਕਦਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਘਟੀਆ ਇਨਸਾਨੀ ਦਰਜਾ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਅਗਾਂਹ ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵਾਦੀ ਰੁਚੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ। ਸਿੱਖ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਸਮਝ ਨਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥ-ਠੋਕੇ ਬਣ ਗਏ। ਆਪਣੇ ਬਣਾਏ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰ ਕੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਲੁੱਟਦੇ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ, ਫ਼ੌਜਾਂ, ਨਿਆਂਪਾਲਕਾ ਕੋਲੋਂ ਕਤਲ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਿੰਦੂ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਸਮਝ ਸਕੇ ਕਿ ਨਿਆਂ ਹੀ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰੋਗ ਦਾ ਦਾਰੂ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਹੱਥ-ਠੋਕੇ ਬਣ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਢਾਹੁਣ ਅਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਕਰਨ ਤੁਰ ਪਏ ਹਾਲਾਂਕਿ ਲੋੜ ਆਪੇ ਘੜੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਮਾਤਰ ਦੀ ਸੀ। ਲੋੜ ਕੇਵਲ ਬਣਦੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੱਕ ਦੇਣ ਦੀ ਸੀ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਰਹਿਤ ਉੱਤੇ ਵੱਡਾ, ਗਾੜ੍ਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਭਰਿਆ ਕਾਇਰਾਨਾ ਪ੍ਰਹਾਰ ਕਰਦਾ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਕਾਰ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਫ਼ੌਜੀ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਵਰਦੀ ਸੀ; ਸਿੱਖ ਇਸ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨ ਬੈਠੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਇਹ ਵੱਡਾ ਪਾੜਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੇਟਣ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਕੌਮ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੈ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇਸਾਈਆਂ, ਦਲਿਤਾਂ ਤਾਂ ਕਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੇ; ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਕੀ ਸਵੱਬ ਹੈ? ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਧਰਮ ਸਮਝਣਾ ਹੈ, ਇਹ ਸੇਧ ਸਾਨੂੰ ਯੁੱਗੋ-ਯੁੱਗ ਅਟੱਲ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਤੋਂ ਮਿਲਣੀ ਹੈ ਨਾਂ ਕਿ ਮਕਾਰੀ, ਅਕ੍ਰਿਤਘਣਤਾ, ਨਫ਼ਰਤ ਨਾਲ ਭਰੇ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਕੋਲੋਂ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਦੱਸੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਾੜੇ ਮੇਟੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰ ਕੇ, ਵਖਰੇਵੇਂ ਤਜ ਕੇ, ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਪਰਤਣ। ਉਸ ਦਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਹੀ ਸਨ। ਲੇਕਿਨ ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੇਵਲ ਉਹਨਾਂ ਜਾਤਾਂ-ਬਿਰਾਦਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਣੇ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀਆਂ। ਬਾਕੀ ਉਹਨਾਂ ਫ਼ਿਰਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਏ ਜੋ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਨ ਵੱਲ ਧਾਅ ਕੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਲਤਾਨੀ ਫ਼ਿਰਕਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਜਰਨੈਲ ਇਸ ਫ਼ਿਰਕੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਹਿੰਦੂਤਵ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਦੱਸਣਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਕਿੱਥੇ ਹਨ?
ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵੱਡੀ ਧੱਮਕੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰ ਕੇ, ਆਪਾ ਚੀਨ ਕੇ ਸਿੱਖ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤਦੇ ਤਾਂ ਚੈਨ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ। ਆਪਣਾ ਬੁਰਾ-ਭਲਾ ਵਿਚਾਰ ਲੈਣ। ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਆਸਰੇ ਅਜਿਹੀ ਕਾਇਰਾਨਾ ਧਮਕੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਜਰਾ ਚਿੜੀ ਦੇ ਪੌਂਚੇ ਜਿੰਨੀ ਸ੍ਰੀ ਲੰਕਾ, ਨਿਪਾਲ, ਬਰਮਾ ਜਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਮੋੜ ਕੇ ਤਾਂ ਵੇਖਣ ਕਿ ਕੀ ਭਾਅ ਵਿਕਦੀ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਹਿੰਦੂਤਵ ਦੇ ਵਸੀਹ ਸਾਗਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕੇਵਲ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ-ਧਮਕਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ? 65 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਖ਼ੂਨ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂਤਵ 'ਜੜ੍ਹਾਂ' ਵੱਲ ਨਹੀ ਮੋੜ ਸਕਿਆ।
ਉਪਰੋਕਤ ਸਭ ਕੁਝ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਲੇਖ ਜਦੋਂ ਜੌਰਜ ਫਰਨਾਂਡੇਸ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ 'ਪ੍ਰਤਿਪਕਸ਼' ਦੇ 25 ਨਵੰਬਰ 1984 ਦੇ ਅੰਕ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਸਹਿਤ ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਟਿੱਪਣੀ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹਿੰਦੂ ਆਖਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੇਵਲ ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਧਰਮਾਂ, ਇਸਾਈਮਤ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ, ਨਾਲ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਮਤ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨੇਸਤੋ ਨਾਬੂਦ ਕਰਨ ਦੀ ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗ਼ੈਰ-ਸਿੱਖ ਟਿੱਪਣੀਕਾਰ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੌਂਗਰਸ ਕੋਲ ਦਿੱਲੀ ਵਰਗਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕਰਨ ਲਈ ਨਫ਼ਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਾਪਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਲਈ ਹਿੰਦੂਤਵ ਦੇ ਖਾਕੀ ਨਿੱਕਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿਪਾਹੀ ਹੀ ਕੰਮ ਆਏ। ਪ੍ਰਮਾਣ ਵਜੋਂ ਇਹ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਵੱਡੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਘ ਵਾਲੇ ਖਾਕੀ ਨਿੱਕਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਛਾਪਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਜਾਪੇ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਬਹੁਤ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜੌਰਜ ਫਰਨਾਂਡੇਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਤਵ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕੌਂਗਰਸ ਜਮਾਤ ਦਾ ਮਿਲ ਕੇ ਕੀਤਾ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਹੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ 8 ਨੰਵਬਰ 1984 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਕਤਲੇਆਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਹੈ ਈ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਦੱਸਣ ਲਈ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸਭ ਹਿੰਦੂਤਵੀ ਇਸ 'ਭਰੋਸਾ ਨਿਬੇੜ ਯੱਗ' ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਸਕਣ। ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਤਵੀਆਂ ਦੀ ਹਿੰਦ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਮਾਰੂ ਦੇਣ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਅਜੇ ਆਉਣੇ ਬਾਕੀ ਹਨ।  ਪਰਸ਼ੂਰਾਮ ਦੇ ਕੁਹਾੜੇ ਦੇ ਵਾਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਰੰਗ ਲਿਆਏ ਸਨ।
ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਹਿੰਦ ਦੇ ਕੁੱਲ ਹਿੰਦੂਤਵੀਆਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਮਹਾਂ-ਤਾਂਡਵ ਹੈ। 1984 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਅਨੇਕਾਂ  ਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਭਗਵੇਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂਰਥੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਆਦਿ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਮਾਈ ਧੂਈ, ਮਾਈ ਘੜੀਸੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ। ਗੰਡਾਸਾ ਅਤੇ ਖੱਪਰ ਸਭ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਪਛਾਣ ਹੈ। ਜੇ ਦੋ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਤ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਹਿੰਦ ਨਾ ਰੱਖਦਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਤਾਂ ਨਵਾਬ ਮਲੇਰਕੋਟਲੇ ਵਾਂਗ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਹੀ ਮਾਰਦਾ!  'ਸੰਕਲ ਜੇਵੜੀ' ਲੈ ਕੇ ਵੇਦਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਤਰੀਆਂ ਨੇ ਪੈਂਤੜੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਮੱਲਣੇ। ਇਸ ਹਮਾਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਨੰਗੇ ਹਨ।
ਇਸ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਲਿਖਤ ਉੱਤੇ ਸਿਆਹੀ ਫੇਰ ਦੇਣਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਵਾਮੀ ਭਗਤ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਕਾਰਾ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਪੰਚ ਪ੍ਰਧਾਨੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਤਰਕ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ।

 ------

 
    [ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ 3 ਨਵੰਬਰ, 2013 'ਚੋਂ ਧਨਵਾਦ ਸਹਿਤ:-
            84 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ 'ਚ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
    ਨਵੰਬਰ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਹੋਇਆਂ ਪੂਰੇ 29 ਸਾਲ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ ਹਨ। ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਵਾਲੀਆਂ ਅਣਗਿਣਤ ਜਾਂਚ ਕਮੇਟੀਆਂ, ਪੁਲਿਸ ਜਾਂਚ ਟੀਮਾਂ ਅਤੇ ਕਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਆਰੋਪੀਆਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਰਜ ਹੋ ਸਕੇ, ਅਸਲ ਅਪਰਾਧੀ ਤਾਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਹਾਲਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹਨ। ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਪਿਛਲੇ 29 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿਆਸੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਪਿਛੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਰਕਰਾਂ ਦਾ ਹੱਥ ਸੀ। ਇਹ ਸੱਚ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਤਾਕਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਕਦੇ ਵੀ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਜਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ 1984 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਗਵਾਹ ਸਨ, ਉਹ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕਾਤਲ ਹਮਲਾਵਰ ਭੀੜਾਂ ਦੀ ਚੁਸਤੀ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜ ਵਰਗੀ ਅਚੂਕਤਾ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਕਾਂਗਰਸੀ ਠਗਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਕੁਝ ਛੁਪੇ ਹੋਏ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ ਦੇ ਇੱਕ ਨਾਮਵਰ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵੀ ਆਗੂ ਨਾਨਾ ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਵੱਲੋਂ 8 ਨਵੰਬਰ, 1984 ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਜਾਰਜ ਫਰਨਾਡਿਜ਼ (1999 ਤੋਂ 2005 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਤੌਰ ਤੇ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦਾ ਇੱਕ ਖਾਸ ਮਿੱਤਰ) ਦੇ ਸੰਪਾਦਨ ਵਾਲੀ ਹਿੰਦੀ ਸਾਪਤਾਹਿਕ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ 'ਪ੍ਰਤੀਪਕਸ਼' ਦੇ 25 ਨਵੰਬਰ, 1984 ਦੇ ਸੰਸਕਣ ਵਿੱਚ 'ਇੰਦਰਾ ਕੌਂਗਰਸ-ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ ਗਠਜੋੜ' ਸਿਰਲੇਖ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਟਿੱਪਣੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਘਾੜਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ (ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ) ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਦੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਉਲਟ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਇੰਦਰਾ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ ਵਿਚਕਾਰ ਨਵੀਂ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਅਨੁਵਾਦ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਤਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਵੀ ਕੁਝ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਮਲਾਵਰ ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਸੂਖਮਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਾਨਾ  ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਿਖਤ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸਲ ਭਰਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਫਾਸਿਸਟ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ ਇਹ ਕਹਿੰਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਇਸਾਈਆਂ ਦੇ ਇਸ ਲਈ ਵਿਰੁੱਧ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕਸਾਈਪੁਣੇ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਂਦਿਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਥਾਨਕ ਧਰਮ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਹਨ। ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਅਕਸਰ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖ ਏਕਤਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਸਮੱਰਥਕ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤਤਕਾਲੀ ਕਾਂਗਰਸ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਜਾਇਜ਼ ਸੀ। ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਨਾਨਾ ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੇ ਨੁਕਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ੂਨ ਖ਼ਰਾਬੇ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ  ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:-

    1. ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕਿਸੇ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਲਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਸਲ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ।
    2. ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦੋ ਅੰਗ ਰੱਖਿਆਕਾਂ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਸਨ, ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਬਿਰਾਦਰੀ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਉਸ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤੋਂ ਇਹ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਤਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੁਮਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਹਮਲੇ ਜਾਇਜ਼ ਸਨ।
    3. ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਇਨਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਾਵਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਥਿਉਰੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।
    4. ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ 'ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ' ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਦਿਆਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਇਸ ਸਾਰੇ ਦੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਦੇਸ਼-ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ। ਜਦ ਸਿੱਖ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਜਾਵਬਦੇਹੀ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਅੱਤਵਾਦ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ।
   5. ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਲਈ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।
    6. ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਬਲਕਿ ਕਾਤਿਲ ਭੀੜਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਧੀਰਜ ਅਤੇ ਸਬਰ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ
    7. ਕਤਲੇਆਮ ਲਈ ਕਾਤਿਲ ਭੀੜਾਂ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸਿੱਖ ਬੁੱਧਜੀਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਦਿਆਂ ਇੱਕ ਲੜਾਕੂ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼-ਭਗਤ ਭਾਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਦਾਵਤ ਦਿੱਤੀ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਨੂੰ ਲੜਾਕੂ ਹਿੰਦੂਆਂ 'ਤੇ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਗੈਂਗ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਤੀਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ਭਗਤ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਵਜੋਂ ਸਫਾਈ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
    8.  ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇੱਕ-ਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਆਗੂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਮਹਾਨ ਨੇਤਾ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ 'ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
    9. ਲਿਖਤ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਨਾ ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਨੇ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ, ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਕਤਲਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ, ਜਦ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਪੇੜ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹਿੱਲਦੀ ਹੈ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਸਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ।
    10. ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਕਤਲ ਉਪਰੰਤ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚੁਪਚਾਪ ਮੁਸੀਬਤ ਸਹਿਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਕੋਈ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਤਵ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਉਪਜੀ ਸੀ ਜਦਕਿ ਆਮ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਤਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨਹੀਂ ਸੀ।
    11. ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਦੀ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਵਾਕ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤਤਕਾਲੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਬਿਰਾਦਰੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉਪਾਅ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਧਿਆਨ ਦੇਵੋ, ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਨੇ ਇਸ ਲਿਖਤ ਨੂੰ 8 ਨਵੰਬਰ 1984 ਨੂੰ ਵਰਤਾਇਆ ਅਤੇ 31 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਲੈ ਉਸ ਦਿਨ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਾਤਲ ਭੀੜਾਂ ਨਾਲ ਨਿਬੜਨ ਲਈ ਇਕੱਲਿਆਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਤੱਥ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 5 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 10 ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਦਾ ਹੀ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਹੋਏ। ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ।
    ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਦੀ ਲਿਖਤ ਉਸ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਸੋਚ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦਾ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸਲ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਸੀ। ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਨੂੰ ਸ਼ਹੁਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਮੱਗਰੀ ਵੰਡਣ ਦਾ ਬੜਾ ਸ਼ੌਕ ਹੈ¸ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਉਹ ਤਸਵੀਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਕੀ ਨਿੱਕਰਾਂ ਵਾਲੇ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਕੁੰਨ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। 1984 ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਦਾ ਲੇਖ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਨਸ਼ਲਕੁਸੀ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੀਆਂ ਅਸਲ ਇਛਾਵਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

    ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ਦੀ ਲਿਖਤ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਹੇਠਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ :-

    ਆਤਮ-ਖੋਜ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ

    ਆਖਿਰਕਾਰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪਾ ਹੀ ਲਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਔਰਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਬਹਾਤਰ ਨੇਤਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਲੋਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਮਸਰੂਫ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦਾ ਕਤਲ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਉਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਾਰਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਲਈ ਬਲਕਿ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਇੱਕ ਸਦਮੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ। ਕਤਲ ਦਾ ਇਹ ਕਾਇਰਤਾਪੂਰਨ ਅਤੇ ਧੋਖੇ-ਭਰਪੂਰ ਕਾਰਜ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਆਗੂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਗਦੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਬਲਕਿ ਪੰਥ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਹੀ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਮਾਸੂਮ ਅਤੇ ਬੇਖਬਰ ਸਮਰੱਥਕਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਵਿਸਾਹਘਾਤੀ ਕਤਲ, ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਵੱਖਵਾਦ, ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਮੁਹਿੰਮ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਨਿਦਰੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਜਾਨਾਂ ਗੁਆਉਣੀਆ ਪਈਆਂ ਅਤੇ ਧਰਮ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਹੋਈ ਦਾ ਸਿਖ਼ਰ ਸੀ। ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਨੇ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਦਰਦਨਾਕ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਨੂੰ ਬਰਕਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਬਦਸ਼ਗਨੀ ਗਤੀ ਫੜ ਲਈ। ਕੁਝ ਇੱਕ ਅਪਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ, ਸਿੱਖ ਬਿਰਾਦਰੀ ਨੇ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੈਤਿਕ ਕਤਲਾਂ ਬਾਰੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੁੱਪੀ ਸਾਧ ਰੱਖੀ ਪਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੋੜੀਦੀ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਧਮਕ ਨਾਲ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ। ਦੇਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ (ਸਿੱਖੀ ਦੀ) ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਸੀ। ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ 1762 ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਵੱਲੋਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ''ਘੱਲੂਘਾਰੇ' ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਮੰਸ਼ਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਿਆਂ ਬਿਨਾਂ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਅਹਿਮਦਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਵੱਡੇ ਇਨਾਮ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਜੋ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਅਨੈਤਿਕ ਅਪਰਾਧ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਸੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਹਿ ਕੇ ਸਨਮਾਨਿਆ ਗਿਆ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਇਜ਼ਹਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕੀਤੀ। ਅਜਿਹੇ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਦੂਰੀ ਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਸੁੰਨ ਅਤੇ ਬੌਂਦਲੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਫ਼ਵਾਹਾਂ ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਆ ਵੱਲੋਂ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਅਜਿਹੀ ਨਾਜ਼ੁਕ ਅਤੇ ਵਿਸਫੋਟਕ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਿਆ ਤੇ ਵੀ ਫਿਕਰਮੰਦ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਮੁੜ-ਬਹਾਲੀ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਬਿਰਾਦਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕ ਵਜੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣ ਵਿੱਚ ਹਿਚਕਿਚਾਰਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਚਾਵ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਨਹੀਂ ਵਿਚਰ ਸਕੇ। ਮੈਂ ਆਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਰਾ ਉਪਰ ਦੱਸੇ ਗਏ (ਗਾਂਧੀ ਹੱਤਿਆ ਉਪਰ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਵੱਲੋਂ ਕਥਿਤ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਰਵੱਈਆ): ਸਬਰ ਅਤੇ ਧੀਰਜ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਗੇ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਕੇ ਭਾਰੀ ਦਰਦ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਸਬਰ ਅਤੇ ਧੀਰਜ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਭੀੜ ਦਾ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੁਆਰਥੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਖੇਡੇ ਜੋ ਮੁਸੀਬਤ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਾਬਤੇ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਤ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜਿਹਾ ਨਾਂਹ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ ਲਈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਸੰਕਟ ਦੀ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨਾ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇ.... ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਲੜਾਕਾ ਸੁਭਾਅ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਗ਼ਲ ਹਮਲਾਵਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਰਦਇਤਾ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਬਰਾਦਰੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਬਚਾਵ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਕਕਾਰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਾਮ ਨਾਲ 'ਸਿੰਘ' ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਹੋਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ। ਪਰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਅੱਜ ਇਨ੍ਹਾਂ (ਕਕਾਰਾਂ) ਨੂੰ ਹੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਅਧਾਰਭੂਤ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵੀ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਖ਼ਾਲਸਾਵਾਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਵ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਦੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਕਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੰਡ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਸੀ,.... ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਲੜਾਕੂ ਖਾਲਸਾਵਾਦ ਨਾਲ ਗ਼ੈਰ ਵਾਜਿਬ ਤੁਲਨਾ ਸਿੱਖ ਬਿਰਾਦਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇਵੇਂਪਨ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੇ ਲੜਾਕੂਵਾਦ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਪੂਜਾ ਦੇ ਸਤਰ ਤੱਕ ਵੱਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਧਾਰਮਿਕ ਪੂਜਾ ਨੇ ਦੂਜੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜਿਹੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਤਲ ਭਿੰਡਰਾਵਾਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਹਾਲਾਂ ਇੱਕ ਲੰਬੀ 'ਹਿਟ ਲਿਸਟ' ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਹੈ।..... ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸੱਤਾਂ ਦੇ ਲਾਲਚੀ ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਝੂਠੇ ਵਰਦਾਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪਾ ਸਕਣ। ਦੋ ਮਿਲਦੀ-ਜੁਲਦੀ ਕਿਸਮਤ, ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਰਾਦਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਦੂਰੀ ਦੀ ਖਾਈ ਤੇ ਪੁੱਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਵਰਣਨਾਂ ਦਾ ਹਟਾਇਆ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਗ਼ੈਰ-ਮੌਜੂਦਗੀ ਨਾਲ ਆਮ ਭਾਰਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਿੱਥ ਖਤਰਨਾਕ ਸੁੰਨਾਪਣ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਮੁਸੀਬਤ ਅਤੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਤਾਕਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਗ਼ੈਰ-ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਜਵਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ...... ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਿਆਸੀ ਉਸਾਰੂ ਕਾਰਕੁੰਨ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਨਾਲ, ਮੈਂ ਆਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਉਸ (ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ) ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰੋਢ, ਸੰਤੁਲਿਤ, ਅੰਦੂਰਨੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਸਰਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਬਖਸ਼ੇਗਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਸਲ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਭਰਪੂਰ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਵਡਿਆਈ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾ ਸਕੇ।       

ਨਾਨਾ ਦੇਸ਼ਮੁੱਖ ]